İlçemiz Tarihi.
Kuruluş tarihi çok eskilere dayanan Samsat’a Sümerler zamanında “Semizata” dendiği rivayet edilmektedir. Mısırlıların ise yine Samsat’a “Şamşuata” veya “Şemşiata” dediği rivayet edilmektedir. Ancak kentin adını Kommagene krallarından I. Antiochos Epiphanes’in dedesi olan Kral Samos’tan almış olduğu düşünülmektedir. Bu ismin manasının ne olduğu bilinmemekle birlikte antik çağlardan itibaren Samsat ismi muhtemelen Kral Samos’tan dolayı “Samasota”, “Samusat”, “Şimsat” “Simisat” adıyla adlandırılmıştır.
Samsat adının Süryanice ve İbranice isminin “Simsat” (Şimsat) olduğu ve bu ismin “Güneş” “Güneş Diyarı” manalarına geldiği de söylenmektedir. İslam fetihleriyle birlikte “Samosata” ismi Arap şivesine uydurularak artık “Sümeysat” olarak adlandırılacaktır. Osmanlıların son dönemlerinden itibaren günümüze kadar olan dönemde ise “Sümeysat” adı değişerek günümüzdeki kullanılan “Samsat” halini almıştır.
Sümerler zamanında Semiata adı verilen Samsat’ın Demir çağında Hititlerin merkezi olduğu tahmin edilmektedir. Bölge MÖ 708’de 11. Sargon tarafından zapt edilerek Asur’a bağlı bir eyalet durumuna gelir. MÖ 605 yılında Babillilerin eline geçer. Daha sonra sırasıyla Medlerin, Perslerin (MÖ 533), Makedonya Krallığı’nın MÖ 333’te Selevkosların hakimiyeti altına girer.
Samsat MÖ 69’da Kommagene Krallığı’nın merkezi olur. Kommagene kralları Antiochos sanıyla anılır. 150 yıllık bu süre içinde 4 kral tahta geçmiştir. Bunlardan Kral Antichos III’ün Romalılara yenilgisi üzerine Kommagene Devletinin egemenliği sona erdi. MS 72 yılında bir Roma eyaleti haline getirilen Samsat, bir ilim merkezi haline geldi. Ünlü bilgin Lukianus bu dönemde Samsat’ta doğar. Bu arada Samsat birkaç kez Perslerle Romalılar arasında el değiştirir. 271’de tekrar Romalıların eline geçer. Bu dönemde nüfusu 50.000’i geçer.
Daha sonra Bizans’ın ve sonra da Arapların eline geçer. Adı “İFK” hadisesinde geçen Sahabi Safvan bin Muattal burada yaşar ve vefat eder, kabri de Samsat’tadır. Samsat’a, Hz. Ömer zamanında Şimşat, Şümişat denir. 1085’te Melikşah, 1114’te Zengiler, 1180’de Selahattin Eyyubi, 1203’te Anadolu Selçukluları’nda Rüknettin Süleyman II, Samsat’a hakim olur. 1237’de Harzemşahlar tarafından yağma edilen Samsat, 1240’ta Moğol İmparatoru Hülagü Han tarafından, sonra da Dulkadiroğulları tarafından istila edilir.
1392’de Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı Devleti’ne bağlanır. 1401’de Timur tarafından tahrip edilir. 1516’da Yavuz Sultan Selim tarafından tekrar Osmanlılara katılır. Osmanlı yönetiminde sancak merkezi olur. Cumhuriyet döneminde daha da küçülerek bucak merkezi durumuna girer. Samsat, 1960’ta ilçe merkezi haline getirilir ve Adıyaman iline bağlanır.
Samsat ilçesi, Atatürk Baraj Gölü sularının altında kalmasından dolayı 05.03.1988 tarihinde eski yerleşim yerinden tahliye edilmiş, 21.04.1988 tarihli ve 3433 sayılı kanunla merkezi değiştirilerek bugünkü yerine taşınmıştır.
Günümüzde yapılan arkeolojik araştırma ve kazılarla Eski Samsat ve civarında o dönemlere ait saraylar, su kemerleri, kaleler, vb. yapılar, kıymetli eşyalar bulunmuştur. Bu eserlerden bir kısmı Adıyaman müzesinde sergilenmektedir.
